Pojęcie ekonomii społecznej jest w Polsce stosunkowo nowe. Z definicji ekonomia społeczna jest systemem działań na rzecz ludzi, polegającym na osiąganiu celów społecznych metodami gospodarczymi. Stawia ona na pierwszym miejscu człowieka.Od prywatnej gospodarki ekonomię społeczną odróżnia to, że jej podmioty nie są nastawione na maksymalizację zysku, ale na realizację celów społecznych, z których najważniejszym jest przeciwdziałanie wykluczeniu. Specyfika tej gałęzi ekonomii tkwi w tym, że społeczne są cele działania jej podmiotów i mechanizmy kontrolowania działalności.
Główną instytucją stanowiącą podstawę ekonomii społecznej są przedsiębiorstwa społeczne. Zakładanie tych przedsiębiorstw to nowatorski (jak na polskie warunki) sposób mobilizowania wspólnot lokalnych. Oprócz zadań gospodarczych, celem głównym tych przedsiębiorstw jest misja, polegająca na aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Integracja zawodowa i społeczna osób w trudnej sytuacji życiowej, materialnej i zawodowej (osób niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych, zwalnianych z zakładów karnych czy bezdomnych) stwarza możliwość powrotu tychże osób do aktywności zawodowej. Poprzez budowanie i wspieranie sieci solidarności lokalnej, podmioty ekonomii społecznej realizują swoje funkcje społeczne, które sprzyjają świadomemu i aktywnemu uczestnictwu, a także wzbudzaniu postaw samorządowych i obywatelskich w tych środowiskach.
Do najistotniejszych podmiotów ekonomii społecznej zaliczamy fundacje, stowarzyszenia, spółdzielnie (spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i spółdzielnie niewidomych, rolnicze spółdzielnie produkcyjne, spółdzielnie socjalne), Centra lub Kluby Integracji Społecznej (CIS/KIS) czy też zakłady pracy chronionej. Ważne ogniwo ekonomii społecznej stanowią także zakłady aktywności zawodowej oraz Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych. Podmioty te realizują cele gospodarcze, prowadząc działalność produkcyjną, usługową, handlową lub rolniczą, ale przede wszystkim zapewniają miejsca pracy, m.in. osobom z grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej. Prowadzą także działania edukacyjne związane z nabywaniem lub podwyższaniem kwalifikacji zawodowych.
Można powiedzieć, że to, co wyróżnia podmioty ekonomii społecznej, to prymat działania na rzecz ludzi nad maksymalizacją zysku. Osoby chcące założyć tego typu przedsiębiorstwo muszą wykazywać odpowiednie predyspozycje, a także mieć nowatorski pomysł, wpisujący się w lokalną niszę gospodarczą; następnie przedstawić go przedstawicielom odpowiedniej organizacji, stowarzyszeniu czy też fundacji. Podmiotom tym należy wyjaśnić, w jaki sposób zamierzamy zbudować potencjał organizacji i jak ma ona wpłynąć na rozwój społeczności lokalnej.
Działanie firm funkcjonujących w oparciu o zasady ekonomii społecznej stanowi wyzwanie dla każdej społeczności. Dzięki zaangażowaniu się przedsiębiorstw w praktyki ekonomii społecznej rozwijają się lokalne inicjatywy, tworzą się więzi, które są podstawą budowy społeczeństwa obywatelskiego. Buduje się sieć relacji, rodzi poczucie zaufania, wzmacnia się także wiara w możliwość sensownego, wspólnego działania. Nawiązanie partnerskiej współpracy przynosi profity poprzez nowe relacje ze środowiskiem biznesu, osiągnięcie wartości dodanej, dostęp do nowych rynków i informacji, korzystanie z funduszy unijnych czy dotacji, zdobycie wiedzy w specjalistycznych dziedzinach. Dzięki tworzeniu sieci powiązań i współpracy między członkami społeczeństwa przy realizacji celów gospodarczych i społecznych, jednoczą się środowiska lokalne.
Zaistnienie podmiotów ekonomii społecznej wymaga jednak społecznej wrażliwości oraz współpracy lokalnego samorządu i funkcjonujących na danym obszarze firm.
Aneta Marciniak