Centrum Kultury w klasztorze
Jesteśmy w Centrum – to hasło otwarcia nowej/starej siedziby Centrum Kultury w Lublinie, które promuje wrześniową inaugurację działalności oraz doskonale wskazuje na charakter nowo otwartego kompleksu.
Dopiero teraz, po blisko czteroletnim generalnym remoncie, można mówić o pełnym wykorzystaniu na cele kulturalne potencjału poklasztornego budynku, który mieści się w samym centrum Lublina. Choć instytucje kultury zajmowały budynek już od lat siedemdziesiątych, to do tych działań zaadaptowana była tylko jego część. Natomiast skrzydło wschodnie i południowo-wschodnie do roku 2003 było wykorzystywane przez Akademię Medyczną – mieściły się tu między innymi sale wykładowe i laboratoria. Część ta od 2004 roku, a dokładniej od IX Międzynarodowego Festiwalu Konfrontacje Teatralne, zaczęła funkcjonować jako D.U.P.A. (Dobrze Ukryta Przestrzeń Artystyczna), w istocie jednak większość pomieszczeń pozostała na co dzień nieużywana, przez co niszczała wraz z upływem czasu.
Już ten krótki wstęp, dotyczący ostatnich lat istnienia obiektu, odsłania ciekawą historię gmachu przy ulicy Peowiaków. Aby mieć pełny obraz energii, jaką ogniskuje budynek pełniący obecnie funkcję Centrum Kultury w Lublinie, nie wystarczy powiedzieć, że jest to obiekt poklasztorny z pierwszej połowy XVIII wieku, przykład realizacji późnobarokowej architektury zakonnej. Historia budynku jest burzliwa. Akt fundacyjny dla nowej siedziby Zgromadzenia Sióstr Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wystawiono w 1723 roku. Pierwotna drewniana zabudowa uległa zniszczeniu podczas tragicznego pożaru w 1732 roku, w którym zginęły 22 osoby. Klasztor odbudowano, a ostatnim etapem było wzniesienie kościoła według projektu Karola Baya, który ukończono w latach pięćdziesiątych XVIII wieku.
W 1810 roku władze Księstwa Warszawskiego zajęły budynek, nastąpiła eksmisja sióstr wizytek i zamiana obiektu w lazaret wojskowy. Następne 148 lat to czas rządów wojska – kolejno austriackiego, rosyjskiego, polskiego, niemieckiego, radzieckiego i ponownie polskiego. Między 1815 a 1945 rokiem mieściły się tu kolejno: koszary, cerkiew prawosławna dla żołnierzy, kasyno wojskowe, Soldatenheim (dom rodzinny dla żołnierzy). W latach powojennych – szpital wojskowy, urzędy Wojska Polskiego, mieszkania dla rodzin wojskowych. W latach sześćdziesiątych XX w. planowano rozbiórkę całego zespołu – na szczęście do tego nie doszło, a od lat siedemdziesiątych obiekt powoli stał się siedzibą instytucji kulturalnych.
Dziś Centrum Kultury to w pełni nowoczesna i funkcjonalna instytucja, w której znajduje się kompleks sal widowiskowych i wystawienniczych. Budynek stał się także siedzibą Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz Ośrodka Międzykulturowych Inicjatyw Twórczych „Rozdroża”. Jednym z głównych założeń remontu było przywrócenie historycznej architektury tego miejsca, co jest szczególnie ważne ze względu na zabytkową wartość kompleksu.
Dotychczasowa Sala Nowa (będąca przed remontem główną salą widowiskową) oraz Dobrze Ukryta Przestrzeń Artystyczna zostały połączone w pierwotny kształt – w bryłę dawnego kościoła. W trakcie remontu budynek podniesiono o 6 metrów, a powierzchnia użytkowa powiększyła się z 5,5 tys. m2 do 7,7 tys. m2. W czasie renowacji udało się odsłonić kilkanaście osiemnastowiecznych napisów w języku polskim, wnęki świecznikowe czy relikty sklepień różnego typu. Wszystkie te elementy zostały zachowane w przebudowanym obiekcie, dzięki czemu obecny wystrój Centrum spaja wielowiekową tradycję z nowoczesnymi rozwiązaniami, o czym niestety nie mogliśmy mówić przy adaptacji, jaka miała miejsce w latach osiemdziesiątych.
Jednym z ciekawszych elementów budowli jest lamus, który jest jedyną częścią pierwotnego klasztoru, jaka przetrwała do czasów dzisiejszych. Jest to przylegający do skrzydła i połączony parterowym korytarzem budynek, w którym pierwotnie mieściła się kaplica oraz pomieszczenie do przechowywania cennych przedmiotów. W trakcie remontu odbudowano ten klasztorny szlak komunikacyjny.
Elementami, które wyróżniają architektonicznie budowlę, są trzy wirydarze wydzielone w przestrzeni budynku przez dawne chóry zakonne. W centrum znajduje się duży wirydarz, który oryginalnie posiadał otwartą arkadową galerię od strony kościoła – w XIX wieku została ona przekształcona w korytarze poprzez zamurowanie arkad i wstawienie okien. Sam wirydarz do dziś pozostał niezadaszony. Sposób, w jaki odnowiono plac, jeszcze raz wskazuje na mądre wykorzystanie przestrzeni i dbałość o zachowanie ducha tego miejsca. Dzięki pozostawieniu wieloletnich drzew rosnących w wirydarzu, miejsce to zachowało swój niezapomniany klimat i pozostało rozpoznawalnym punktem, doskonałym dla organizacji imprez i plenerowych wydarzeń kulturalnych.
Dwa mniejsze wirydarze zostały zadaszone, w jednym mieści się kawiarnio-księgarnia Szklarnia, w drugim główna sala Galerii Białej. Powstałe pomieszczenia są bardzo wysokie, co w połączeniu z przeszklonymi dachami (wykorzystanie naturalnego oświetlenia) daje bardzo ciekawy efekt architektoniczny. Wysokie na dwa piętra są także obecna Sala Widowiskowa oraz Oratorium. Dzięki temu zabiegowi w całym budynku obserwujemy silne oddziaływanie osi wertykalnej, co nadaje budynkowi bardzo charakterystyczny rys.
Warto zwrócić uwagę, że Centrum Kultury od początku kładzie nacisk na łączenie różnych obszarów działalności. Propozycje teatralne czy galeryjne przeplatają się z rozwijającą się działalnością edukacyjną i animacyjną. Infrastruktura budynku, rozwiązania architektoniczne i techniczne, dopracowany i estetyczny wygląd, otwierają nowe możliwości i sprzyjają percepcji widza. Doskonałym przykładem jest tu wspomniana Galeria Biała, która w końcu zyskała możliwość prezentacji sztuki w pełni profesjonalnych warunkach galeryjnych. Po tygodniu od otwarcia [które odbyło się 20 września br. – red] wydaje się, że Centrum Kultury stało się także miejscem, w którym dużą rolę odgrywać będą działania wykorzystujące interaktywność oraz nowe media. Doskonałym przykładem jest tutaj podłoga interaktywna wykorzystana przez neTTheatre w ramach Dotyku Dźwięku – Gabinetu Multimedialnych Luster.
Położenie budynku w samym sercu Lublina doskonale sprzyja funkcji pełnionej przez Centrum Kultury. Stworzenie obszernego placu przed gmachem i rewitalizacja okalającego go parku sprawia, że Centrum ma charakter kompleksowy i wykracza w przestrzeń miasta poza budynek. Plac i tereny zielone są pozostałością po dawnym ogrodzie i parku klasztornym. Podczas remontu zlikwidowano zatoczkę autobusową, która mieściła się tuż przy wejściu do starego Centrum Kultury, dzięki czemu plac jest dzisiaj naprawdę dużą otwartą przestrzenią, która – jak pokazują wrześniowe wydarzenia – świetnie nadaje się na koncerty, pikniki i przestrzeń rekreacyjną. Od momentu otworzenia placu widać silne zderzenie kultury miejskiej, młodzieżowej – deskorolki, BMXy, Le parkour – z jednostkami CK: teatrem, biblioteką, muzeum. Bliskość obydwu oraz otwarta postawa ze strony instytucji dają nadzieję na integracje skrajnie dalekich obszarów kultury.
Inauguracyjny tydzień Centrum Kultury udowodnił, że miejsce to całkowicie spełnia powierzoną mu rolę. Mimo kilkuletniej nieobecności i wykluczeniu z mapy miasta, Centrum błyskawicznie odzyskało swoją budowaną przez lata pozycję, w znacznym stopniu przewyższając dotychczasową ofertę kulturalną.
Marta Zgierska
fot. Maciej Rukasz / agencjablowup.com