Artystki polskie to bardzo ciekawa lektura przygotowana przez zespół krytyków, kuratorek i historyków sztuki (tak się składa, że tutaj o kobietach piszą wyłącznie kobiety), pod redakcją naukową Agaty Jakubowskiej – krytyczki i historyczki sztuki, adiunkta Instytutu Historii Sztuki UAM w Poznaniu, autorki licznych prac i książek poświęconych sztuce kobiet.
Pokaźnych rozmiarów tom składa się z kilkudziesięciu esejów różnej długości, ukazujących w chronologicznym porządku sylwetki kobiet – artystek, poprzedzonych pięcioma artykułami przekrojowymi o środowiskach twórczyń oraz warunkach dla rozwoju twórczości plastycznej kobiet począwszy od XVI wieku (Dawne artystki Agnieszki Morawińskiej). Kolejny esej skupia się na tworzonej przez kobiety sztuce przełomu XIX i XX wieku, która ulegała stopniowej profesjonalizacji, z konsekwencjami. Dalej – tekst o artystkach w dwudziestoleciu, w PRL-u, w latach 90. i na przełomie wieku XX i XXI.
W części monograficznej natomiast zawarte są artykuły o artystkach szeroko znanych, jak Olga Boznańska, Katarzyna Kobro, Zofia Rydet, i tych mniej może znanych, czy też których twórczość jest wciąż niedostatecznie opisana i zbadana, jak Anna Bilińska-Bohdanowicz, Jadwiga Maziarska. Poznajemy sylwetki artystek żyjących i działających (np. Ewa Kuryluk, Jadwiga Sawicka, Natalia LL, Ewa Partum, Teresa Murak, Elżbieta Jabłońska, Katarzyna Kozyra i inne).Ta część zawiera także starannie opisane reprodukcje prac i wiele zdjęć archiwalnych.
W czasie spotkania promocyjnego książki w sali kinowej Zachęty Agata Jakubowska podkreślała, że publikacja ma przede wszystkim zadanie edukacyjne (z którego znakomicie, wnikliwie i z polotem się wywiązuje). Książka będzie więc pomocna dla czytelnika szukającego podstawowych informacji biograficznych i z zakresu biografii artystycznej konkretnej artystki.
Ale książka także problematyzuje samo zjawisko twórczości genderowo ujętej, historii sztuki pisanej z feministycznej perspektywy. We wstępie Agata Jakubowska pisze, że gdyby miała wskazać postać, która patronuje temu opracowaniu, wskazałaby na amerykańską krytyczkę, Lindę Nochlin, autorkę szeroko dyskutowanego eseju „Dlaczego nie było wielkich artystek”, który uznawany jest za otwierający feministyczny namysł nad sztuką. „Dla niniejszej książki postulat ten był bardzo ważny i został zrealizowany w ten sposób, że autorki tekstów położyły duży nacisk na warunki stawania się i bycia artystką. (…) Równocześnie opowiada historię ich starań (niekiedy wręcz walki) o zajmowanie znaczącego miejsca w świecie sztuki. Akcentuje mechanizmy funkcjonowania tego świata, także historii sztuki czy krytyki” – pisze redaktorka opracowania.
Autorkami tekstów są: Agata Jakubowska, Anna Markowska, Agnieszka Morawińska, Maria Poprzęcka, Karolina Puchała-Rojek, Joanna M. Sosnowska, Agnieszka Taborska, Ewa Małgorzata Tatar, Ewa Toniak, Joanna Turowicz, Magdalena Ujma i Hanna Wróblewska.
Każda z opowieści o artystce jest pasjonująca, napisana z dużą wrażliwością, w zmiennych planach – kontekstu dziedzictwa (pochodzenia) rodziców, doświadczeń biograficznych, wspólnej pracowni, związków twórczych i osobistych, osobowości i charakteru, czegoś niewytłumaczalnego czy nieujawnionego, czyli tajemnicy osobistej, kontekstu krytyki i recepcji dzieł, wreszcie losów dorobku po śmierci artystki.
Artystki polskie pod redakcją Agaty Jakubowskiej, Wydawnictwo PWN ParkEdukacja, 2011, s. 496
Aleksandra Bartelska